Sumber : http://s1.zetaboards.com/anaksarawak/topic/3811949/1/
Kaum Kedayan berjumlah sekitar 100
ribu orang di Malaysia dengan tumpuan penempatan di bahagian utara Sarawak dan
Teluk Brunei di Sabah. Nama Kedayan dipercayai berasal dari kata Kedayan atau
Kadang Kadayan yang membawa maksud pengikut atau 'retainer' kepada kerabat di
raja. Nama ini dipercayai diperolehi bersempena dengan pekerjaan awal nenek
moyang mereka yang diyakini berasal dari tanah Jawa atau dari wilayah-wilayah
yang mempunyai pengaruh Jawa yang kuat.
Kepercayaan awal mengatakan yang
bangsa Kedayan ini berasal dari 40 orang tukang dan pengikut Raden Angsuka Dewa
putera raja Majapahit yang kalah bersabung ayam dengan Alak Betatar. Mereka
menjadi taruhan dan gadaian.Peristiwa ini dikatakan berlaku sekitar tahun
1340an. Penempatan asal mereka dikatakan terletak di Mejawa Jerudong Brunei.
Orang-orang tua Kedayan dahulu sering menyebut perkataan Kedayan Mejawa. Nama
Kedayan Mejawa juga pernah disebut dalam kajian lisan asal usul Kedayan oleh
UMS di Labuan.
Kedua, Kedayan dikatakan pengikut
puteri Lela Menchanai permaisuri Sultan Bokiah. Samaada mereka dibawa direct
dari lingkungan Istana Jawa atau tidak itu tidak pasti. Mungkin mereka ini
merupakan keturunan rombongan kapal yang dibawa bersama-sama dengan Puteri Lela
Menchanai. Ini adalah kerana ada pendapat yang mengatakan sewaktu berada di
Jawa, baginda Sultan Bolkiah telah menawarkan beberapa orang Jawa untuk
berhijrah ke Brunei dan menanam padi serta tanaman di sana, kerana baginda
kagum dengan keahlian bangsa Jawa ini dalam bidang pertanian. Rekod di Brunei
juga mencatatkan yang bangsa Kedayan merupakan bangsa yang pertama
memperkenalkan penanaman padi sawah di sana.
Tapi di dalam Syaer Awang Semaun,
tercatat yang bangsa Kedayan telah wujud seawal kewujudan Alak Betatar lagi.
Ini disebut di dalam kisah orang Kedayan telah menolong angkatan laut Johor
mencari Puteri Dayang Pingai yang diculik oleh Awang Semaun untuk diperisterikan
oleh Alak Betatar. Mungkin kedua-duanya benar. Kumpulan Kedayan yang pertama
ialah keturunan pengikut Raden Angsuka Dewa dan kumpulan yang kedua ialah
rombongan dari Jawa yang di bawa oleh Sultan Bolkiah dalam tahun 1524 Masihi.
Bangsa Kedayan boleh dikategorikan
kepada 3 kumpulan iaitu Kedayan Salar, Kedayan Tambing dan Kedayan Melabau.
Kedayan Salar ialah Kedayan yang asli dan pure, Kedayan Tambing ialah Kedayan
Peranakan dan Kedayan Melabau ialah Kerabat di Raja Brunei yang menyamar menjadi
Kedayan dan seterusnya menjadi Kedayan untuk mengelakkan dari dibunuh akibat
perebutan takhta. Kedayan Melabau lebih dikenali sebagai Orang Melabau. Orang
Melabau juga sebenarnya mempunyai darah Kedayan melalui ibu mereka. Kedayan
keturunan Melabau akan menggunakan nama Paduka didepan nama bagi menggantikan
Pangeran.Nama lain bagi orang Kedayan ialah Bangsa Brunei Darat atau Orang
Darat.
Dalam sejarah Brunei, peranakan
Kedayan yang paling dikenali ialah Yang Amat Mulia Pengeran Kassim atau Orang
Kaya Kassim atau Orang Kaya Harimau Padang. Ibunya seorang Kedayan berasal dari
Jerudong tapi tiada nama direkodkan. Baginda merupakan putera kepada Sultan
Saiful Rijal. Sultan Saiful Rijal dikatakan pernah mendirikan istana di kawasan
Sungai Kedayan berdasarkan penemuan arkeologi. Sumbangan terbesar Pangeran
Kassim ialah mengalahkan angkatan Kastilla Sepanyol bersama-sama dengan
Pangeran Bendahara Sakam dan 100 orang pahlawan Brunei.
Pemimpin Kedayan kedua paling terkenal
ialah Mantri Kedayan Paduka Seri Laila Orang Kaya Besar Imas dari Subok pada
abad ke 18. Beliau merupakan anak kepada Pangeran Muda Besar Abdullah dengan
seorang Kedayan, Dayang Siti Ambong binti Abdul Rahman. Orang Kaya Besar Imas
bertanggungjawab membantu Sultan Muhyiddin menewaskan Sultan Abdul Mubin dalam
perang 12 tahun. Pada zaman beliau ini keturunan Kedayan Melabau wujud. Menurut
catatan, saudara Orang Kaya Besar Imas, Pangeran Anak Jamluddin lari dari
istana akibat takut dibunuh oleh orang suruhan Sultan Jalilul Jabbar -Pangeran
Muda Besar Sulong. Sebelumnya ayah Pangeran Anak Jamaluddin, Pangeran mUda
Besar Abdullah dibunuh oleh pengawal istana berketurunan Bugis -Junggal bin
Minu. Keturunan orang Melabau terkenal yang lain ialah Paduka Seri Wahab - Raja
di Darat (diiktiraf Sultan Hashim), Panglima Paduka Jais anak Paduka Nayan.
Panglima Paduka Jais pernah merantau keseluruh Pulau Paaca ( Kedayan bagi Perca
-Borneo) mencari orang-orang Kedayan untuk mendapat sokongan bagi merampas
kembali takhta kerajaan kepada yang berhak. Pada zaman ini berlaku permusuhan
yang ketara di antara Raja Di Laut ( Brunei) dan Raja di Darat ( Kedayan )...
Pemimpin Kedayan lain yang terkenal
ialah Panglima Datu Seri Setia Ghaffar Salam hidup pada zaman Sultan Hashim
Aqamaddin. Sumbangan yang kekal sehingga sekarang ialah nama Bukit Kota. DUN
Bukit Kota Limbang mendapat nama bersempena dengan tempat ini. Bukit Kota
merupakan pusat pertahanan beliau menentang Datu Kalam dalam peristiwa Ayau
Sangkai Kalam.
Banyak lagi kisah mengenai bangsa
Kedayan yang perlu dikaji dan diketengahkan antaranya Panglima Saban ( Kedayan
Sabah dikatakan pengikut beliau), Panglima Kunchang, Haji Brunei ( Pemimpin
Kedayan Pulau Pinang zaman Francis Light), Penghulu Haji Abdul Ghafur (
pemimpin dan pengasas penempatan Kedayan Sibuti Miri ), Juragan Landak
(pemimpin Kedayan di Kuching zaman Brooke), Beliau Samah dan Radat dari Bukit
Sari ( pengasas penempatan Kedayan di Lundu) dan lain-lain. Begitu juga
sumbangan 300 orang Kedayan bersama-sama Pangeran Yusuf yang cuba menentang
peluasan kuasa oleh James Brooke dengan cuba merampas kuasa dari jatuh ketangan
Pangeran Muda Hashim.